Hoe kan schizofrenie verbeteren in de cel?

AUTEUR JOHAN DE CROM

BRON DE STANDAARD

'De samenleving zegt aan bepaalde mensen dat ze niet verantwoordelijk zijn voor hun daden en steekt ze vervolgens in de gevangenis. Is dat geen schande', zegt Bert Anciaux, senator voor SP.A. Ja, vindt het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Het afgelopen jaar werd België daarom twee keer veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding aan de familie van een geïnterneerde voor de manier waarop het met die mensen omgaat.

Zo'n 1.100 geïnterneerden zitten in de gevangenis, omdat er geen plaats is in de psychiatrische instellingen. Voor velen betekent dat een levenslange opsluiting, in de vergeetput van justitie.
'De raadkamer beslist normaal over voorlopige hechtenis en verwijst daarna de beschuldigde door naar een rechtbank die over de feiten oordeelt. Bij geïnterneerden gaat het anders: de raadkamer beslist dat iemand ontoerekeningsvatbaar is en gaat meteen over tot internering. Een onderzoek naar de feiten komt er niet. Ik durf te beweren dat er geïnterneerden levenslang in de gevangenis zitten die nooit een misdrijf hebben gepleegd', zegt Anciaux.

Twee minuten bij patiënt

De senator is ook scherp voor de gerechtspsychiaters. 'Over hun verslagen kun je veel vragen stellen. Ze hebben te weinig tijd of vegen er hun voeten aan. Soms kom je dossiers tegen die copy-paste zijn van dat van een andere patiënt. Er worden verslagen getypt op basis van een bezoek van twee minuten bij de patiënt.'

'De Commissies ter Bescherming van de Maatschappij, die oordelen waar de geïnterneerde terecht komt, werken vaak slecht en gaan klakkeloos voort op het verslag van die psychiaters.'

Om hier iets aan te doen staat in het wetsvoorstel van Anciaux, dat de wet van 1930 moet ervangen, dat het psychiatrisch deskundigenonderzoek verplicht moet worden uitgevoerd door een college van deskundigen. In dat college moeten forensisch psychologen, sociaal verpleegkundigen, sociologen en/of pedagogen zitten. Het voorlopig advies van de deskundigen moet overgemaakt worden aan de advocaat van de onderzochte persoon en die advocaat moet vragen kunnen stellen die verplicht worden beantwoord.

Interneringskamers

'Het psychiatrisch verslag wordt nu in de loop der jaren niet herzien', klaagt Anciaux aan.
'Als geïnterneerden naar een gespecialiseerde psychiatrische instelling willen, dan moeten ze zelf in het oog houden of er ergens een plaats vrij komt, wat ze natuurlijk niet zelf kunnen.'

'Ze komen in aanmerking voor vrijlating als hun geestestoestand verbetert, maar er vindt zelden een nieuw onderzoek plaats. En hoe kan je met bijvoorbeeld schizofrenie jezelf verbeteren in een gevangeniscel?'
Daarom stelt de senator in zijn wetsvoorstel de oprichting van speciale strafuitvoeringskamers voor internering of interneringskamers voor. 'Die moeten de dossiers opvolgen, bijkomend onderzoek bevelen en veel nauwer contact hebben met psychiatrische instellingen zodat er geïnterneerden naar daar kunnen verhuizen als er een plaats vrij komt.'

Het gebrek aan plaats in een gespecialiseerde instelling blijft het grootste struikelblok. Er komen nieuwe forensisch psychiatrische centra in Gent en Antwerpen maar die zijn samen maar goed voor 450 geïnterneerden.

'Het wordt bovendien dringend tijd dat er beslist wordt wie die gaat uitbaten, hoeveel werkingsmiddelen er zullen zijn, welk type van geïnterneerde er welkom is, wie er verantwoordelijk wordt voor het zorgtraject. Dat is allemaal nog steeds niet uitgeklaard', zegt Anciaux.

De vijf pijnpunten van internering

De Liga voor de Mensenrechten wijst op vijf pijnpunten in de bestaande wetgeving.

1. Geen criteria voor gerechtspsychiatrie

Er zijn geen criteria voor wie gerechtspsychiater mag worden. De psychiaters worden ook onderbetaald. Dat leidt tot slechte verslagen en die zijn rampzalig als er geen psychologische begeleiding meer volgt in de gevangenis.

2. Geen opleiding forensische psychiatrie

In België is forensische psychiatrie slechts een opleidingsonderdeel binnen de psychiatrie van hooguit twee dagen. In Nederland is dat een aparte opleiding.

3. Zorgteams onderbemand

De zorgteams in gevangenissen zijn zwaar onderbemand. Er zijn gevangenissen met 20 zorgmedewerkers voor 700 geïnterneerden
en gedetineerden samen.

4. Geestestoestand geen voorwaarde voor vrijlating

De verbetering van de geestestoestand mag geen voorwaarde zijn om iemand uit de gevangenis vrij te laten en in een instelling op te nemen. Senator Anciaux wil die voorwaarde uit de wet schrappen. Als je verslag niet wordt aangepast, hoe kan men die verbetering dan meten?

5. Instelling kan gedetineerde toegang weigeren

Vandaag weigeren veel psychiatrische instellingen de toegang voor gedetineerden die geïnterneerd zijn omdat ze – soms terecht
– oordelen dat de veiligheid niet gegarandeerd is. De instellingen moeten beter beveiligd worden, maar een interneringskamer moet een plaatsing ook kunnen opleggen. (dcj)