Dag lezer,
Als wij mensen zo slim zijn, waarom zijn we dan zo dom? We weten veel meer dan alle andere dieren op de planeet. We kunnen atomen splitsen, onderzoek doen op Mars en DNA decoderen en schrijven. Maar toch zijn we onze eigen soort en grote delen van de ecosystemen op aarde aan het vernietigen. Dat zeggen wij niet, dat zegt historicus en bestsellerauteur Yuval Noah Harari. Het is de basisvraag waarop hij zijn nieuwste boek Nexus baseeert.
Het valt de wetenschapsredactie op dat deze nieuwsbrief eigenlijk altijd diezelfde observatie bevat: wij zijn indrukwekkend slim en tegelijkertijd gedragen we ons zelfdestructief.
We zijn er nu bijvoorbeeld in geslaagd om te ontdekken dat de aarde vroeger een ring had, net als Saturnus. We kunnen diep in de kosmos kijken en daar zien hoe een zwart gat een materiestroom van duizelingwekkend formaat heeft voortgebracht. Ook in het nieuws: dankzij artificiële intelligentie kunnen we tumoren steeds beter, sneller en preciezer ontdekken en verloopt ook de analyse van tumorstalen sneller.
Met een nieuwe ‘doorkijkzalf’ kunnen onderzoekers door de huid van muizen kijken en hun organen zien. Specialisten noemen het een briljante vondst die kankeronderzoek kan verderhelpen. Je zou hiermee – in combinatie met andere technieken – nauwkeuriger kunnen zien hoe een tumor op bepaalde medicatie reageert.
Vaccinmakers zijn verwikkeld in een race om vaccins tegen kanker op de markt te brengen. Ook op het gebied van natuur, klimaat en milieu zijn er elke week wel doorbraken te melden. Er komt in ons land een fabriek voor CO2-negatieve gevelstenen die CO2 ‘opeten’ en het team van de KU Leuven heeft met zijn zonnewagen de Solar Challenge in Zuid-Afrika gewonnen. “Dankzij de verbeterde batterijkoeling hebben we in de bergen veel energie kunnen besparen”, vertelt Arne Basteijns, de woordvoerder van het team.
Technologie boven
Die technologische vooruitgang legt de basis voor steeds betere batterijen om groene energie mee op te slaan. Vandaag zijn zonnepanelen veel doeltreffender dan vroeger en komen er modellen op de markt die je gewoon met de stekker in het stopcontact kunt steken.
Natuur en technologie zijn bovendien geen tegenpolen, benadrukt ecologisch ingenieur Nadina Galle. Zij ontwerpt technologische oplossingen voor de schade die de klimaatcrisis en andere natuurrampen aanrichten en wil meer natuur in de stad brengen. Dat doet ze met artificiële intelligentie, algoritmes en deep learning. Ze schreef er het boek De natuur van onze steden over.
Wereldwijd vergroenen steden sowieso steeds meer omdat beleidsmakers en stadsplanners inzien dat ze zo meerdere voordelen in één keer verzilveren: meer verkoeling tijdens hittegolven, minder lawaai en een aangenamere soundscape, betere waterabsorptie en dus minder schade bij regenval. En gezondere en blijere inwoners en meer vreugde en ontsnapping voor iedereen die de stad aandoet.
Met ingenieuze ingrepen zoals groene muren en daken, miniatuurbossen en planten die geïntegreerd worden in gebouwen bieden pioniers het hoofd aan de dubbele uitdaging van woningnood en de behoefte aan groene buffers tegen stress, hitte en extreme regenval.
Trillen en stromen
Maar tegelijkertijd is de aarde letterlijk aan het beven door de opwarming van de aarde. Een aardverschuiving en megatsunami in Groenland in september vorig jaar werden mee veroorzaakt door de klimaatcrisis en lieten de hele aarde negen dagen lang trillen, zo heeft wetenschappelijk onderzoek uitgewezen.
Door de klimaatveranderingen blijken sowieso nogal wat zaken minder stabiel dan we dachten. Après nous le déluge, was lang het devies van klimaatnihilisten. Maar vandaag verzuipen regio’s die altijd stabiel leken steeds vaker.
In Centraal-Europa, Japan, Marokko, Tsjaad, Nigeria en Soedan zijn recent miljoenen mensen getroffen door ‘apocalyptische’ en dodelijke regenval. Velen zijn alles kwijt, anderen zijn voor onbepaalde tijd geëvacueerd. In Afrikaanse landen, maar bijvoorbeeld ook in Hongarije, komt de extreme regenval middenin of net na zeer warme en droge periodes. Dat veregert de schade: de beenharde grond kan het water nauwelijks opslorpen.
In Europa heeft storm Boris al duizenden huizen en ondernemingen, voertuigen, infrastructuur en landbouwgebieden vernield in Polen, Tsjechië, Slowakije, Oostenrijk, Hongarije, Roemenië en Slovenië. Momenteel houdt Italië de adem in, want daar passeert Boris ook en worden inwoners van de regio Emilia-Romagna geëvacueerd.
Net zoals bij de waterbom in België kan Boris zoveel schade aanrichten omdat dit weersysteem geblokkeerd zit. Dat fenomeen wordt steeds vaker in verband gebracht met de klimaatverandering. Ook de enorme hoeveelheid water die in zeer korte tijd is gevallen, waarbij in vijf dagen net zoveel regen viel als wij normaal in een half jaar krijgen, wijst op de invloed van de opwarmende aarde. “Een warmere atmosfeer neemt ook meer vocht op”, zegt klimaatwetenschapper Wim Thiery (VUB). “Als het regent, regent het daarom vaak veel heviger.”
Heet, heter, heetst
Hitte- en droogterecords blijven zich eveneens opstapelen. Afgelopen zomer waren twee miljard mensen ruim dertig dagen blootgesteld aan een voor de gezondheid riskante hitte.
Die mensen wonen niet enkel in Afrika. Het zijn steeds vaker Italianen, Spanjaarden, Portugezen, Grieken en anderen uit het Middellandse-Zeegebied. Zoals de boeren op Sicilië, die door de droogtecrisis moeten hopen dat hun dieren de kurkdorge zomer overleven en die oogsten hun gehalveerd zien. Als er niets verandert, kan een derde van het eiland tegen 2030 veranderd zijn in woestijn, zeggen internationale klimaatexperts.
Of zoals de Amerikanen die vanuit Florida naar de Midwest verhuizen omdat Miami en omstreken zijn getransformeerd tot het ground zero van de klimaatverandering. Steeds frequentere hittegolven, overstromingen en orkanen zorgen er onder meer voor dat verzekeringspremies voor een huis oplopen tot 3.000 dollar per maand.
In ons land kunnen we “drogere, hetere zomers en nattere winters verwachten, met extreme neerslag in alle seizoenen”, zegt Thiery. Maar Vlaanderen blijkt niet klaar om een waterbom te incasseren, ook al is bekend wat er moet gebeuren.
Nieuw onderzoek wijst ondertussen uit dat extreem weer de komende twintig jaar sterk zal toenemen en dat zeven van de negen planetaire grenzen wellicht zijn overschreden.
AI kan ons redden?
Terwijl AI ons kan helpen in de klimaatstrijd, zoals Nadina Galle illustreert, blijkt dat die technologie zoveel energie verbruikt dat Microsoft de na een ongeval gesloten kerncentrale van Three Mile Island heropent om er grote hoeveelheden energie op te wekken. Dat lijkt eerder een scenario uit een dystopische serie of een verzinsel door AI dan iets wat zonet daadwerkelijk is gebeurd.
Zeker nu we Harari’s nieuwe boek achter de kiezen hebben, zijn we nog meer doordrongen van hoezeer AI ons kan misleiden. Voor het eerst, zo legt hij uit, hebben we een technologie die zelf beslissingen neemt en bijvoorbeeld complottheorieën verzint omdat dat meer clicks oplevert.
“Dat is de essentie én de grote dreiging van de AI-revolutie: beslissingen die door een niet-menselijke intelligentie worden genomen kunnen onvoorziene gevolgen hebben, zoals de gebeurtenissen in Myanmar (waar een etnische zuivering werd aangewakkerd door de algoritmes van Facebook)”, zegt Harari in een gesprek met collega Danny Ilegems.
Met andere woorden: het is met AI net zoals met een keukenmes. Je kunt er een heerlijke maaltijd mee maken en je kunt er iemand mee vermoorden. Net zoals andere fameuze toepassingen die wij bedenken biedt het duizelingwekkende voordelen, maar het kan even spectaculair misgaan.
Net daarom is het van het grootste belang dat we erg waakzaam zijn over hoe we onze uitvindingen en technologieën inzetten, controleren en laten evolueren. Hoe het met AI verderloopt, is ook voor Harari nog een open vraag. Als we naar de evolutie van de klimaatcrisis kijken, is het lastig om optimistisch te zijn.
Al blijven we dat proberen, bijvoorbeeld door ook te denken aan wat Susan Solomon in een gesprek met de krant uitlegt: de klimaatcrisis is dan wel nog veel groter, maar ook in het verleden zijn we erin geslaagd om grote milieucrisisssen op te lossen. “Ook pesticiden, smog, lood en ozonbeschadigende stoffen zijn ondanks verzet van de industrie en talmende politici verleden tijd”, zegt Solomon, die over die geschiedenissen het boek Solvable schreef. “We deden het al eens, we kunnen het opnieuw.”
Waakzame groeten,
De wetenschapsredactie
Geen opmerkingen:
Een reactie posten