Dag lezer, Ook in de wereld van de wetenschap was het een jaar van chaos en schokgolven. De grootste schok was Donald Trumps kruistocht tegen de wetenschap, zoals tegen het onderzoek naar de befaamde mrna-vaccins. De Amerikaanse president belemmert het onderzoek, knipt de vleugels van de VS als ’s werelds grootste sponsor van de wetenschap en viseert onderzoekers.
In hun getuigenissen klonken Belgische wetenschappers in de VS dan ook als angstige vluchtelingen: ‘Ze komen achter ons aan, en niemand is veilig.’ Dat was in februari. Deze week mailt klimaatwetenschapper Wim Thiery (VUB) ons: “Dit is een mokerslag voor de wereldwijde klimaatwetenschap” over de aankondiging van de regering-Trump om nu ook het National Center for Atmospheric Research op te doeken. Dat is een van ’s werelds toonaangevende onderzoeksinstellingen op het vlak van weer en klimaat. Trump haalt de hakbijl boven omdat het NCAR klimaatalarmisme zou promoten.
In de echte wereld dendert de klimaatcrisis ondertussen verder. 2025 begon met ‘complete en totale verwoesting’ in Los Angeles door de meest vernielende bosbranden in de recente geschiedenis van de stad en eindigt met minstens 1.600 doden in Zuidoost-Azië door extreme regenval, het nieuws dat de gletsjers nog sneller smelten dan gedacht en met het noordpoolgebied, nochtans ‘de koelkast van de wereld’, dat er het warmste jaar heeft opzitten sinds 125 jaar geleden de metingen begonnen. Dat noemen wetenschappers alarmerend omdat de regio een groot effect heeft op de globale temperatuur.
In de VS mogen dat soort ongezellige wetenschappelijke conclusies dus niet meer.
Een van de vragen die wij in 2026 meenemen is of de taal van het geld Trump niet op andere gedachten kan brengen. Alleen al in de eerste helft van 2025 kregen de VS af te rekenen met 14 weerrampen die elk minstens een miljard dollar aan schade veroorzaakten, in totaal goed voor een verlies van ruim 101 miljard dollar, een recordbedrag.
Wereldwijd bedroeg de schade van de tien grootste klimaatcatastrofes ruim 100 miljard euro.
Ook ons land zou dringend veel meer moeten inzetten op aanpassingen aan extreem weer, zo bleek uit een risicoanalyse voor België.
Gelukkig houden wij van de wetenschapsredactie bij al die crisissen niet alleen de vinger aan de pols , maar mogen wij ook wonderlijke wetenschappelijke prestaties en duizelingwekkende ontdekkingen aan u serveren.
Zo was er het nieuws dat ‘het zonnestelsel groter is dan gedacht’. “Sinds zijn bezoek aan Pluto vliegt ruimtesonde New Horizons door de ongerepte buitengebieden van het zonnestelsel. Daar ziet hij dingen die geen astronoom nog begrijpt”, meldde collega George Van Hal.
2025 bracht ook medische doorbraken, zoals de levensreddende gentherapie op maat van baby KJ Muldoon, die met een ernstige stofwisselingsziekte ter wereld kwam en nu de geschiedenis ingaat als de eerste mens die een op maat gemaakte gentherapie onderging. Al even hoopgevend: er is een nieuw malariamedicijn dat voor het eerst in decennia de oprukkende resistentie het hoofd biedt.
En op 1 juli vereerde een ‘interstellair object’ ons met een bezoek. De ATLAS-telescoop van NASA in Chili ontwaarde een komeet die door haar rotvaart van ongeveer 220.000 kilometer per uur – te snel om een gesloten baan rond de zon te volgen –, niet uit ons zonnestelsel kon komen. 31/ATLAS, zoals de komeet werd gedoopt, is al onze derde interstellaire gast. Recent moest NASA wel geruchten de kop indrukken dat het een teken van buitenaards leven zou zijn.
Maar dat diepe verlangen van de mens naar bewijs dat wij hier niet alleen zijn zal ook in het nieuwe jaar intact blijven. In april kwamen wetenschappers van de Universiteit van Cambridge even aan dat verlangen tegemoet. Ze vonden “de sterkste tekenen tot nu toe van mogelijk leven buiten ons zonnestelsel”, zo klonk het. Collega’s plaatsten meteen vraagtekens bij de bevindingen. Maar de zoektocht gaat onverminderd voort.
Dat geldt ook voor de zoektocht van natuurkundigen naar de kleinste elementaire deeltjes waaruit onze werkelijkheid bestaat. Al is er onenigheid over de nood aan een nieuwe, enorme, peperdure deeltjesversneller waarmee sommigen de volgende fase in het onderzoek naar die raadsels van het universum willen aanvatten.
Een zekere mate van onenigheid tussen wetenschappers is nodig om tot de beste voorstellen en ideeën te komen, maar in de ruimte is geruzie absoluut uit den boze, leerden we van ruimtevaarder Raphaël Liégeois, een van de vijf nieuwe Europese astronauten om als eersten de ruimte in te gaan. De grote ego’s komen niet door de selectie en intensieve groepstrainingen om te leren functioneren als team in noodsituaties zijn een centraal onderdeel van de training, zei de biomedisch ingenieur en neurowetenschapper toen we hem gingen opzoeken in de trainingshal van de ESA in Keulen. Daar vertelde hij ons ook over experimenten die hij zal doen in het Internationaal Ruimtestation (ISS) en welk nut die hebben. Onze situatie hier op aarde beter maken, zo bleek.
Dat was ook onze betrachting met De Oorzaak, het grote burgeronderzoek naar omgevingsgeluid in de stad dat we dit jaar publiceerden, zij het op een iets meer bescheiden schaal: hoe luid is het in onze steden, wat is de impact op bewoners en hoe kunnen zowel burgers als bestuurders ongezonde decibelniveaus het best temperen?
Wij onthouden vooral hoe ongrijpbaar geluid blijkt, ook al kun je decibels meten. Maar wat voor de ene oorverdovend is, kan voor de andere min of meer onhoorbaar zijn.
Wat de afwezigheid van ‘geluid’ met je lijf doet, voelden we zeer tastbaar toen we deze zomer op zoek gingen naar luwteoases in de stad: min of meer geheime plekjes groen waar het niet letterlijk stil is, maar waar natuurgeluiden een medicijn bieden tegen de constante dreun van stadslawaai. Wij gaan in 2026 alvast op zoek naar meer van die oases.
Vreemd genoeg moeten we het hier ook even over wc-papier hebben. Het is ons namelijk een beetje een raadsel waarom het artikel dat wij op 17 februari publiceerden over wc-papier en ‘wc-douches’ “uitzonderlijk viraal ging”, zoals onze data-analist het uitdrukt.
Daar zit u voor iets tussen, beste lezer. Maar hoe precies?
De titel van dat stuk luidde ‘Waarom wc-papier gebruiken niet zo’n goed idee is. We kunnen niet langer ons gat vegen aan grondstoffen.’ Kort samengevat: Amerikanen en Europeanen blijven zweren bij toiletpapier. Zo blijven we waardevolle bossen doorspoelen. Dat veroorzaakt in de EU een CO2-uitstoot die gelijkstaat aan de uitstoot van ruim negen miljoen auto’s.
Waarom werd van de vele fascinerende artikelen die wij in 2025 brachten net dit bericht zo gretig verslonden en gedeeld? Wat zegt dat over u, onze lezer?
Onze hypothese: de wc-rol is een perfect voorbeeld van hoe we niet machteloos zijn en zelfs op bespottelijk kleine schaal toch iets kunnen doen. Niet iedereen kan een elektrische wagen of een warmtepomp betalen. Of een bedrijf oprichten dat producten of diensten levert die de broeikasgasuitstoot verkleinen, zoals de ‘Klimaatveranderaars’ die wij ook deze zomer portretteerden.
En zoals een onderzoeker over in het stuk over wc-papier zegt: “Wie zich zorgen maakt over ontbossing en de gevolgen voor het klimaat, kan het best eerst en vooral kartonnen verpakkingen reduceren. Door de pakjeseconomie is dat astronomisch toegenomen, wat de schade aan bossen van Brazilië tot Indonesië aanzwengelt. Maar zoals uit de cijfers over toiletpapier blijkt, is ook de impact daarvan niet gering. En iedere manier waarop we de druk op bossen kunnen verlichten, is belangrijk. Dus omschakelen naar een douche-wc is absoluut welkom.”
Zelf nemen wij de wc-rol mee naar 2026 als handige reminder aan een paar grote en dringende kwesties die ons boven het hoofd groeien en in dikke rapporten beschreven staan die bijna niemand leest. Zoals ontbossing, de klimaat-, biodiversiteits-en grondstoffencrisis. Wc-papier illustreert treffend hoe dat allemaal in elkaar haakt en compleet is verweven met onze dagelijkse levens.
Ook herinneren wc-rollen ons eraan dat wij toch echt wel een lichaam hebben dat pauzes nodig heeft in een wereld die steeds technologischer, virtueler en sneller wordt. Die nood is wat gezondheidspsycholoog Vincent Deary en neurowetenschapper Joseph Jebelli benadrukken.
“We hebben allemaal een kantelpunt waarop we beginnen te haperen”, schrijft Deary in Hoe we breken. Een van zijn adviezen om niet te breken luidt: “Zoek rust, verfrissing en vernieuwing op.”
Hersenonderzoeker Jebelli ziet hoe de rustmodus, waarbij je aan niets denkt, ontzettend goed is voor je hersenen. “Je intelligentie, geheugen, probleemoplossend vermogen en creativiteit gaan er allemaal aanzienlijk op vooruit tijdens die momenten van rust. Je hersenen vaker in die ruststand brengen verkleint zelfs de kans op het ontwikkelen van depressie of dementie”, zegt hij. De manier waarop we vandaag werken noemt hij daarom “compleet gestoord”.
Minstens even cruciaal is meer wijsheid, vertelde hoogleraar psychologie Paul Verhaeghe (UGent) ons in een gesprek over zijn gelijknamige boek. Daarin legt hij uit wat het belangrijke verschil is tussen ‘wetenschap’ en ‘wijsheid’ en zegt hij: “Omdat we makkelijker en sneller dan ooit toegang hebben tot duizelingwekkende hoeveelheden kennis, hebben we juist meer wijsheid nodig.” | 
Geen opmerkingen:
Een reactie posten