Dag lezer,
Hoe zullen we dat nieuwe jaar bij de hoorns vatten? Wie nood heeft aan een verfrissende blik, kan terecht bij de wetenschap. Dat universum biedt, wat ons betreft, spannende en duizelingwekkende perspectieven die onze blik op ‘de dingen’ en ‘het leven’ eens goed door elkaar schudden.
Neem bijvoorbeeld de ervaringen en vooruitzichten van ‘de derde Belg in de ruimte’. Als alles volgens plan verloopt, viert Raphaël Liégeois (36) kerst en oud en nieuw 2026 niet aan een gezellige dis met vrouw en kinderen, maar op 408 kilometer hoogte, zwevend in een benepen capsule in het Internationaal Ruimtestation ISS. Met enkel wat gedroogd poeder als feestmaal.
Maar de sympathieke neurowetenschapper, vader van twee, orgelspeler, ballonvaarder en gediplomeerd astronaut droomt er al sinds zijn kindertijd van om de ruimte te verkennen. In die mate dat het hem enorm aangreep toen hij voor het eerst, in het trainingszwembad van het European Astronaut Centre, een ruimtepak aantrok. Voor hem zijn de nadelen van reizen in de ruimte, zoals bot- en spiermassa verliezen, slecht eten, compleet gedesoriënteerd zijn, slapen in een slaapzak die aan haakjes in een klein hoekje van het ISS hangt, een opgezwollen gezicht en ledematen, geen Netflix en heimwee, klein bier.
Naast een slimme kop, geselecteerd door het European Space Agency geselecteerd uit 22.000 andere kandidaten, is de Belg ook fervent liefhebber van poëzie en filosofie. “Hoe ongelooflijk is het niet dat we het ISS hebben gemaakt, een toestel dat met 28.000 kilometer per uur rond de aarde draait?”, zegt hij. “Wij zijn de hele tijd bezig met berekeningen en wanneer ik in het ISS zal zijn, zal ik een strak werkschema volgen. Maar ik ben er zeker van dat die reis ook een ervaring zal zijn die niet alleen in cijfers te vatten is.”
Tijdens ons bezoek aan het trainingscentrum in Keulen, ontdekten we dat je niet eens zelf naar de ruimte hoeft te reizen om de dingen vanuit een andere hoek te bekijken. Aan de ingang hangt een immens beeldscherm waarop livebeelden te zien zijn van de astronauten in het ISS. Dat zijn onder anderen Russen en Amerikanen. Je ziet ze in stilte in de weer met slangen, buisjes en ander gereedschap. Als gedrogeerde balletdansers waden ze door de zwaartekrachtloze ruimte en werken ze in opperste concentratie aan experimenten die ons kunnen helpen, zoals onderzoek naar de groei van cellen, osteoporose en plantengroei.
Wanneer de actualiteit ook dit nieuwe jaar weer somber kleurt, nemen wij ons alvast voor om aan die beelden te denken: terwijl op aarde het bloedvergieten doorgaat, spannen mensen uit landen die elkaar naar het leven staan zich in om dat indrukwekkende ruimtetuig te onderhouden en om meer kennis te achterhalen. Als dat kan, is dan niet alles mogelijk?
We zetten in 2025 ook de exploratie voort van een ander indrukwekkend nieuw perspectief op de mens: de razendsnelle evolutie van artificiële intelligentie dwingt ons om steeds dieper na te denken over wat mensen van ‘de machines’ onderscheidt. Geavanceerde AI kan met de dag meer en vaak beter dan mensen, of het nu gaat om schaken, bankieren of medisch onderzoek.
AI kan op den duur zelfs onze geschiedenis herschrijven, meldt Nature. Kunstmatige neurale netwerken blijken in staat om verbrande Romeinse rollen, afbrokkelende spijkerschrifttabletten, oude waarzeggerijteksten op runderbeenderen en schildpadschilden en nog een hele resem andere ‘moeilijke’ bronnen te lezen. De netwerken kunnen zo veel informatie opslaan en vergelijken en met inktopsporingsmiddelen tekst naar boven halen, dat ze historici wegwijs maken in archieven die te omvangrijk zijn voor mensen om te lezen, dat ze ontbrekende en onleesbare tekens invullen, en zeldzame en verloren talen decoderen waarvan nauwelijks sporen zijn bewaard. Ook doen ze voorstellen om de teksten en inscripties te lokaliseren in tijd en ruimte.
Met andere woorden: wie dacht dat de geschiedenis al geschreven was, kan nog een paar verrassingen verwachten.
Dat is ook exact wat onderzoekers dachten toen ze in Mallorca een fossiel vonden van een ‘oerhond’ die zo’n 250 miljoen jaar geleden moet hebben geleefd. Het gaat om een evolutionaire achterneef van het eerste zoogdier die al rondliep voor de eerste dinosaurussen. Hij heeft iets weg van een moderne hond, maar dan wel een met sabeltanden die eieren legt, geen oren heeft en zijn vacht voor een reptielenhuid heeft ingeruild.
Ook de Britse arbeider Gary Johnson, die met zijn graafmachine klei wegschoof, deed een erg verbluffende ontdekking die ons heel ver terug in de tijd brengt. Toen hij op een ‘hobbel’ stootte, en dan nog een en nog een, wist hij dat er iets aan de hand was. Het bleek dat hij op de grootste vindplek van dinosaurussporen ooit in Groot-Brittannië was gestuit. “Onwezenlijk”, verklaart de graafwerker. Wetenschappers die erbij gehaald werden, ontdekten dat Johnson op een ‘dinosnelweg’ was gestuit met bijna 200 pootafdrukken van dinosaurussen, waaronder een spoor van maar liefst 150 meter lang. De indrukwekkende sporen zijn zo’n 166 miljoen jaar geleden door vijf dinosaurussen achtergelaten.
Voor wie zich meer focust op de toekomst en benieuwd is naar wat de mens onderscheidt van AI, is er de ontdekking dat chatbots niet goed zijn in medische diagnoses stellen door met patiënten te praten. De geavanceerde modellen van kunstmatige intelligentie kunnen goed diagnoses stellen op basis van neergeschreven beschrijvingen van klachten. Maar ze falen als het gaat om een van de cruciaalste dokterstaken: praten met patiënten. “AI kan een krachtig hulpmiddel zijn voor de ondersteuning van klinisch werk, maar niet noodzakelijk een vervanging voor het holistische oordeel van ervaren artsen”, besluiten de onderzoekers.
Op het lijstje van belangrijke wetenschappelijke kwesties voor de zeer nabije toekomst staan onder andere: het vogelgriepvirus, malaria en de opwarming van de aarde.
Zo woedt momenteel de meest verwoestende wereldwijde vogelgriepuitbraak ooit, met langdurige gevolgen voor de biodiversiteit. Het is afwachten of de VS, op dit moment het epicentrum van de dreiging, erin slagen de grote uitbraak van vogelgriep bij melkvee, veroorzaakt door de variant H5N1, de kop in te drukken. Straks komen er hopelijk positieve resultaten van tests met een vaccin bij koeien. Lastig detail is dat er met Robert F. Kennedy Jr. juist nu in de VS een minister van Volksgezondheid aantreedt die niet gelooft in vaccins.
Nog een cruciale vraag is of de verspreiding van H5N1 bij zoogdieren en de regelmatige besmetting van mensen via vogels en koeien het virus de kans geeft om zich tot een pandemie te ontwikkelen. Alle betrokken experts zijn extra alert.
Vaccins zouden dit jaar zeker soelaas moeten brengen in de strijd tegen malaria. In de zeventien landen waar twee vaccins op grote schaal zijn uitgerold, verwachten overheden en wetenschappers minder sterfte bij kinderen.
Als het gaat over de opwarming van de aarde hopen verschillende wetenschappers ondertussen, zij het voorzichtig, dat 2025 het jaar wordt waarin de broeikasgasuitstoot piekt. De laatste jaren stijgt die nog altijd met ongeveer 1 procent. Maar vooral door China’s doorgedreven groene transitie zou het kunnen dat de wereldwijde uitstoot binnenkort piekt. Het zou dan wel nog altijd decennialang duren voordat de wereld bijna geen (‘netto nul’) broeikasgassen meer uitstoot en zelfs dan blijft de opwarming die al is veroorzaakt nog eeuwen ‘hangen’.
2025 wordt voor het klimaat sowieso een doorslaggevend jaar omdat alle landen tegen februari hun inspanningen moeten opvoeren en nieuwe engagementen moeten formuleren. Het huidige beleid leidt ons naar een opwarming van ongeveer 3 graden tegen 2100. En dat scenario is, vanuit welk perspectief je het ook bekijkt, absoluut te vermijden.
Warme groeten,
De Wetenschapsredactie
Geen opmerkingen:
Een reactie posten